De 25 beroemdste porseleinhuizen van de wereld
PrachtVondsten , alles over vingerhoeden, antiek naaigerei, quilten, zilver & porselein.
28e jaargang, nr. 113/2012-3
Tekst : Friedy en Gerrit Kamp
In de zeventiger jaren van de vorige eeuw kwam het verzamelen van vingerhoeden plotseling in een geheel nieuw daglicht te staan, toen Franklin Mint een aantal series uitbracht. Allereerst in de Verenigde Staten, daarna ook in Europa. Volgens de encyclopedie van John von Hoelle begon het met een zilveren serie van de oorspronkelijke 13 kolonien. Deze waren van eerste gehalte zilver, in relief en van een sublieme kwaliteit, vervaardigd in Amerika. Er werden 3435 sets van verkocht. Vervolgens kwamen zij met een porseleinen serie waarop de Presidentsvrouwen van de USA afgebeeld waren (42 stuks, er zijn 10.700 sets verkocht in 1979). Deze werden spoedig gevolgd doar “Bloemen van Holland” (12 in een set) en de “Tuinvogeltjes” (set van 25 in 1985). In 1979 presenteerden zij “Vingerhoeden van ‘s Werelds grootste Porseleinhuizen”, eveneens een set van 25.
In dit artikel willen we de serie van de vijfentwintig porseleinhuizen belichten. Deze vingerhoeden waren alle van een sublieme kwaliteit en schoonheid. De prijs was niet gering voor die tijd: fl. 45,00 per stuk, en dat vijfentwintig maal. Voor die tijd (1979!) een fors bedrag voor een vingerhoedverzamelaar. Verdere uitgiften van Franklin Mint zijn o.a. nog de “Dieren Baby’s van de Wereld”; de 40 Monarchen van Groot Brittannië -door Wedgwood vervaardigd; -de “Victoriaanse Juwelen serie” :12 schitterende zilveren vingerhoeden versierd met edelstenen en met op elke vingerhoed een deugd gegraveerd.
JAPAN
Een van de oudst bekende landen ter wereld, waar porselein vervaardigd wordt, is japan. Vooral hun kunstige beschilderingen zijn nog steeds wereldberoemd, zoals het kakiemon.
Okura
- Het porseleinhuis Okura, opgericht door Kazuchika Okura te Tokio, is een doch ter van de firma Noritake. Het produceert zeer fijne porseleinkunst en serviesgoed, dat geheel met de hand wordt vervaardigd. Zo worden overal ter wereld ep Japanse ambassades Okura serviezen gebruikt en ook de keizerlijke familie is een vaste klant. Het vingerhoedje is gedecoreerd met een ontwerp uit de 8e eeuw, vermoedelijk ontstaan in de oude stad Nara, de eerste hoofdstad van Japan: een spelend kindje, dat gezien wordt als brenger van geluk.
Noritake
- De Japanse firma Noritake kwam in 1876 tot stand in de Meiji periode, die de industrialisatie an Japan inleidde. Het was een kleine firma, die zich toelegde op de export van porselein. De firma Noritake was de enige porselein fabriek die gedurende de tweede wereldoorlog mocht doorgaan met het vervaardigen van porseleingoed, omdat de regering wilde voorkomen, dat de speciale vaardigheid en vakkennis zou verdwijnen. De individuele vorm van ieder stuk is hier belangrijker dan de versiering. Het ontwerp op de vingerhoed is geïnspireerd op de glanzende, kostbare zijden stoffen, die sinds mensenheugenis in de Oosterse landen worden gemaakt.
DUITSLAND
Het eerste Europese porselein werd in Duitsland ontdekt in 1709, wat resulteerde in de oprichting van het wereldberoemde porseleinhuis Meissen. Na Meissen ontstonden overal in den lande kleinere en grotere firma’s die porselein vervaardigden. Een van de groten en uiteraard ook zeer bekend, is Hutschenreuther,
Hutschenreuther
- Hutschenreuther is een eeuwenoud familiebedrijf. Vanwege het ruime aanbod aan veldspaat, kwarts en porseleinaarde in Thüringen, Boven- Frankenland, vestigde Cari Magnus Hutschenreuther het bedrijf aldaar in 1814 en begon met decoreren van kant en klaar porselein. Gaandeweg is men overge gaan tot eigen productie. In 1857 richtte één van de zonen in Selb een eigen bedrijf op en beide firma’s bloeiden en breidden uit. Na een onafhankelijk bestaan van meer dan 110 jaar verenigden de familiebedrijven zich in 1970 tot Hutschenreuther AG. Tot de producten van deze firma behoren zeer fijn porseleinen serviesgoed en beeldjes, vooral voor de horeca. De decoratie van de vingerhoed is geleend van Meissen, nl. de vermaarde ‘blauwe ui’, voorstellende granaatappels.
FRANKRIJK
Na Duitsland volgde Frankrijk, ten zuiden van Parijs, al snel met eigen porseleinindustrie: Sèvres. Helaas is hier geen vingerhoed van in de serie, maar ze zijn in de 18e eeuw wel geproduceerd. Twee fabrieken zijn in de serie opgenomen: Bernardaud en Haviland.
Haviland
- David Haviland, een grote naam op het gebied van het Franse kunsthandwerk, was van oorsprong een Amerikaan. In 1842 vestigde hij zijn eerste fabriek in Limoges. Door het in dienst nemen van begaafde ontwerpers, behoorde Haviland al snel tot de top. Vele tijdens het leven van de oprichter tontworpen kunstwerken zijn vandaag de dag nog altijd zeer gewaardeerde collectors items, Het Haviland vingerhoedje is vervaardigd van Limoges porselein; het heeft door de zacht- roze bloesem en tere groene blaadjes een wel heel romantische uitstraling.
- Bernardaud
Bernardaud (Fr.) Deze porseleinproducent van naam heeft een geschiedenis die terug- gaat tot 1863, toen de firma Delinières zich in Limoges vestigde. Vanaf het moment dat men ontdekte, dat de aarde in Limoges het benodigde bestanddeel voor porselein kaolien bevatte, werd die streek bekend voor zijn schitterende en duurzame producten. Bernardaud kocht in 1910 het atelier Delinières aan en werd zo de grootste porseleinfabriek van Limoges. Het porselein is volmaakt wit, dun en doorschijnend. Door bijzonder hoge temperaturen wordt het glazuur super hard. Het vingerhoedje is klassiek van stijl en geheel in goud uitgevoerd. Het draagt het merkteken B&Co en de tekst: ‘Limoges France’.
ZWEDEN
Zweeds porselein is kort na Meissen van start gegaan in de hoofdstad Stockholm.
- Rörstrand
Opgericht in 1726, is het op één na oudste porseleinhuis in West Europa. Gedurende de gehele 18e eeuw moest Rörstrand opboksen tegen de hevige concurrentie van het Chinees porselein, dat door de Zweedse Oost Indische Compagnie ingevoerd werd. Vanaf. omstreeks 1830 was echter eindelijk de fijne, Engelse porseleinklei verkrijgbaar. Sedert die tijd verschenen en prachtige Rörstrand producten op de wereld markt; functioneel porselein, vervaardigd met grote vakkennis. Het ontwerp voor het vingerhoedje is naar het beroemde servies ‘Gripsholm’, ooit ontworpen en vervaardigd op bestelling van de Zweedse Koning Gustav III voor gebruik in zijn gelijknamige kasteel Het ontwerp is tot 1970 nog gebruikt op serviezen in de Zweedse ambassades over ter wereld. Rörstrand is onderdeel van het Finse concern Iittala.
ITALIE
Dit land, dat vele kunstenaars en stijlen heeft voortgebracht en reeds eeuwenlang boordevol kunstobjecten, kon uiteraard niet achterblijven met de rest van Europa in het vervaardigen van hoogwaardig porselein.
- Ginori
Carlo Ginori was al in Japan geweest om de beginselen van het potten bakken te leren, toen hij in 1735 zijn eigen fabriek oprichtte nabij Florence. Het merendeel van de Europese porseleinfabrieken werkte uitsluitend voor de aristocratie, maar Ginori wilde zijn producten binnen ieders bereik brengen. Bij de vervaardiging van beeldjes werd terug gegrepen op antieke vormen en zo ontstonden de unieke Capodimonte beeldjes. In 1896 fuseerde de firma met de firma Richard. Dit fraaie porselein heeft overal ter wereld de harten veroverd van mensen met smaak Voor de ambachtslieden, die aanvankelijk van boerenafkomst waren, was de natuur een grote inspiratiebron. Het vingerhoedje is dan ook versierd met Italiaans fruit.
DENEMARKEN
Ook Denemarken kent een heel oude, eigen porseleinindustrie, met name Royal Copenhagen
- Royal Copenhagen
Het motief dat op het vingerhoedje van Royal Copenhagen prijkt, wordt door iedere porseleinkenner over de hele wereld herkend: het is het merkteken van deze firma, dat sedert de oprichting in 1775 onveranderd is gebleven. Het bestaat uit drie golvende, blauwe lijnen, voorstellende drie waterwegen bij Denemarken: de Sand, Grote en Kleine Belt met daarboven een heraldische kroon. Deze kroon is een privi lege van deze firma: met toestemming van de Deense koninklijke familie mogen alleen zij deze kroon in hun merk gebruiken. Een van de meest begeerde serviezen van Royal Copenhagen is het zogenaamde. “Flora Danica”, in 1789 waarschijnlijk ontworpen als geschenk voor de Russische Tsarina Catharina II; doch zij stierf voor het gereed was. Nu is het in bezit van Koningin Margarethe II van Denemarken. Royal Copenhagen heeft meerdere andere firma’s overgenomen, zoals bijvoorbeeld het bekende Bing & Grøndal (1987). Nu produceert men er zilver, porselein, glas en parfums onder de naam ‘Royal Scandinavia”. Ook Royal Copenhagen is inmiddels – 2024 – een dochteronderneming van de Fiskars Groep.
IERLAND
In lerland vervaardigt men reeds vanaf de 17e eeuw beenderporselein.
- Royal Tara
Na vele politieke omwentelingen en rampen in de 19e eeuw was het Kerry O’Sullivan, die in 1953 Royal Tara oprichtte. In zijn Tara Hall worden de prachtigste ontwerpen gemaakt. Vele decoraties grijpen terug op de eeuwenoude geschiedenis van Ierland en worden alom bewonderd. Een toefje klaver, dat de ontwerper plukte in de tuin, was de inspiratiebron voor het kenmerk van Royal Tara en tevens de decoratie van de vingerhoed.
GROOT BRITTANNIE
Wat kunnen we nog toevoegen aan de enorme kennis die er is over de Engelse porseleinhuizen? Van alle Europese landen floreerde de porseleinindustrie in Engeland het best. Mede doordat de grondstoffen in overvloed aanwezig waren, maar ook en vooral de vele adel, die er een fabuleuze tafelcultuur op nahield.
- Royal Worcester
Het oudste en ooit grootste porseleinhuis van Engeland is het in 1751 opgerichte Royal Worcester. Individuele ontwerpers en kunstenaars kregen ruim baan bij Worcester. Het decoratieve sierporselein is dan ook in brede kringen geliefd vanwege de delicate en natuurgetrouwe figuren en het prachtige handschilderwerk. Het vingerhoedje is voorzien van één enkele roos, omlijst door een gouden rand. Royal Worcester is helaas in 2008 failliet gegaan
In 2009 is de merknaam overgenomen door de Pormeirion-Groep
- Wedgwood
De firma Wedgwood werd in 1759 opgericht. Aanvankelijk lag de nadruk op het “Creamware” een crèmekleurig servies, opgebouwd door bladeren en bloemen in Rococo stijl. Dat werd gevolgd door het eveneens crème kleurige “Queensware”, zo genoemd omdat koningin Charlotte dit servies persoonlijk gebruikte. Queensware was de voorloper van het wereldberoemde Edme. Wedgwood ontwikkelde op het gebied van keramiek in 1795 het Jasper. Dit is een ongeglazuurd, glasachtig fijn steengoed, dat gekleurd kan worden en als ondergrond kan dienen voor witte klassieke reliefs en portretten, die uit dezelfde klei van een andere kleur worden vervaardigd. Dit vingerhoedje is een fraai voorbeeld van blauwe Jaspis. Het draagt een camee-achtig portret van Josiah Wedgwood, de oprichter. Wedgwood staat nog overeind, maar bevindt zich sedert 2008 wel in ‘zwaar weer’. Eerst werd Wedgwood overgenomen door Waterford Crystal, nu – 2024- zijn beide firma’s deel van de Fiskars-Groep.
- Crown
Crown Staffordshire is ontstaan in de Churchyard Words (Kerkhof werkplaats) te Burslem, het bestuurlijke centrum van de pottenbakkersindustrie in het midwesten van Engeland (zo’n 80 km ten noorden van Birmingham). Burslem en de omliggende steden, samengevoegd tot de pottenbakkers en porseleinstad Stoke on Trent, vormen het zogenaamd “Potteries-district”. Dit is één van de meest bekende streken in Engeland voor de productie van porselein en glas. Hier nam de kunst van het pottenbakken in de 19e eeuw een enorme vlucht. De familie Green kocht de oude aardewerkfabriek Churchyard Works in 1795 maar ging helaas failliet in 1811.. Een van de zonen richtte in 1833 zijn eigen firma open en maakte onder de naam Crown Staffordshire hooggeprezen artikelen, waaronder fijn porseleinen bloemen, die geheel met de hand vervaardigd werden. Deze techniek is rond 1900 geperfectioneerd. Crown Staffordshire is eerst opgegaan in Coalport en daarna samen met hen door de Wedgwoodgroep overgenomen. Het charmante ontwerp voor de vingerhoed is die van een fruitmand, zoals ook op de serviezen te vinden is.
- Spode
Spode Ltd. was sedert 1971 hofleverancier van porselein voor Koningin Elisabeth II. Deze firma heeft meer dan twee eeuwen een belangrijke en invloedrijke rol in de geschiedenis van de Britse keramische industrie gespeeld. Aanvankelijk was Spode met name bekend om de blauwe motieven en taferelen die onder het glazuur aangebracht werden. Daarmee imiteerde de firma het Chinese porselein, dat in 1799 door de hoge invoerbelasting bijna onbetaalbaar was geworden. Mede daardoor beleefde de firma een enorme vlucht. Het was Josiah Spode II, die in 1800 het beenderporselein intro keramische kleur : Karmozijnduceerde, wat we nu kennen als het Engels porselein. Op de vingerhoed staat een detail van het beroemde ontwerp uit 1822 ‘Girl at the Well’ (meisje bij de bron) en is uitgevoerd in de zeer kosthare keramische kleur : karmozijnrood.
Spode sloot haar deuren, net als Royal Worcester, in 2008.
Ook de merknaam Spode is in 2009 overgenomen door de Portmeirion-Groep.
- Royal Doulton
Het was John Doulton die in 1815 een kleine plateelbakkerij in Lambeth (GB) begon. Zijn zoon Henry trad in zijn voetsporen en zette het bedrijf voort. Nadat deze door Koningin Victoria in de adelstand verheven werd, ontving het bedrijf in 1887 het predicaat hofleverancier en mocht zich dus vanaf toen koninklijk noemen: Royal Doulton. Van stenen rioleringsbuizen en waterfilters tot kunstnijverheidsartikelen, dat
is de geschiedenis van Royal Doulton. Gedurende de laatste eeuw zijn vooral de fraaie figuren van de firma, die ontworpen zijn door uitgelezen beeldhouwers, bekend en geliefd geworden.
De vingerhoed van Royal Doulton is versierd met een dessin van roosjes en blauwe korenbloempjes. De bovenkant is versierd met een bladmotief en de onderkant met een 22 krt. goudrand.
Helaas raakte Royal Doulton in 2007 in de problemen en is eveneens door de Wedgwoodgroep overgenomen. Toch heeft Royal Doulton zijn zelfstandigheid weer teruggekregen en is nog steeds – in 2024- producent van prachtig porselein.
- Coalport
Vazen, mandjes en kannen, bekend onder de naam Coalbrookdale, werden geproduceerd door de firma Coalport (GB). Dit bedrijf dateert uit het einde van de 18de eeuw. Uit oude stukken blijkt, dat de prins en prinses van Oranje in 1796 de fabriek hebben bezocht, dus vermoedelijk bestond de fabriek toen al enige tijd. In 1820 ontdekte John Rose, de oprichter, het lood- vrije veldspaat glazuur. Uit die tijd dateert het porselein met het merkteken: ‘Coalport Feldspar Porcelain’ in een cirkel. Aan het begin van het Victoriaanse tijdperk stond Coalport reeds dom zijn wijd en zijd bekend om zijn natuurlijke bloemdecoraties. Coalport, dat nu deel uitmaakt van de Wedgwood-groep, heeft een vingerhoed uitgebracht, die voorzien is van een zeer tere met de hand gemaakte porseleinen roos.
- Mason’s
Miles Mason, geboren in 1752, was aanvankelijk importeur van Chinees porselein voor de adel en de gegoede stand. Hij begon zelf met de productie van serviesgoed in Liverpool, later in Fenton. In 1848 kocht hij de mallen, de decors en het merk van Francis Morley en verhuisde alles naar Hanley. Tot aan de overname door de Wedgwoodgroep bleef de productie aldaar gehandhaafd. Het Mason’s vingerhoedje is gedecoreerd met een ongewone bloemversiering, die bekend staat onder de naam ‘Nabob’. Het ontwerp is afkomstig uit India. De Mason fabriek is tegenwoordig onderdeel van de Wedgwoodgroep.
- Johnson Brothers
Dit beeldige vingerhoedje is geproduceerd door Johnson Brothers, een beroemd Engels porseleinhuis dat opgericht werd in 1883. Het merk JB, bekend van kostbaar serviesgoed met smaakvolle designs, prijkt ook op de vingerhoed. De oorsprong voor de toevoeging “gebroeders” hangt samen met de oprichters: Alfred, Fred, Henry en Robert Johnson, die in de stad Hanley een kleine fabriek stichtten. De firma heeft zich vooral toegelegd op zeer hoogwaardig en sterk aardewerk, dat men “Graniet” noemde. Sinds 1968 maakt de firma deel uit van Wedgwood, heeft zes fabrieken en een dochterbedrijf in Australië. Het verzamelaars-vingerhoedje is gedecoreerd met veelkleurige bloemen in volle bloei.
- Royal Albert
Royal Albert, opgericht in de 19e eeuw door Thomas Wild, te Longton (GB) en genoemd naar Prins Albert, de echtgenoot van Koningin Victoria, werd zeer bekend onder de naam Royal Albert Crown China Works.
Bijna alle artikelen zijn gedecoreerd met tuinbloemen in natuurlijke kleuren. Het vingerhoedje van fijn Engels porselein is gdecoeverd met het wereldberoemd klas aleke dessin Oil Country Roses’. In 1964 ging Royal Albert op in Royal Doulton Tableware Limited en is tegenwoordig eveneens een onderdeel van de Wedgwoodgroep.
- Royal Adderley
Royal Adderley werkt uitsluitend met zeer fijn Engels beenderporselein en is toonaangevend op het gebied van de vervaardiging van porseleinen bloemen. Het vingerhoedje is dan ook voorzien van een teer bloemdessin in zachte kleuren, dat prachtig afsteekt tegen de zuiver witte ondergrond. Royal Adderley is een vooraanstaande firma als het gaat om het vormen en beschilderen porselein..
- Adams
De naam Adams behoort werkindustrie en dateert tot de oudste in de aarde- uit 1657, toen John Adams een pottenbakkerij in Burslem (GB) oprichtte. In het begin van de 19e eeuw begon William Adams met het experimenteren met het drukken van kopergravures. Een procedé dat al wel bekend was, maar Adams was de eerste die het in zijn regio probeerde. Dit was een uiterst geheime techniek, slechts twee graveurs werkten achter gesloten deuren aan de gravures. De methode waarop veel van Adams meest populaire decoraties nog steeds worden aangebracht, berust op alsmaar verdere ontwikkeling van hetzelfde proces en is een direct uitvloeisel van die eerste experimenten. Het ontwerp dat uit rond 1870 stamt, is speciaal voor dit vinger- hoedje gegraveerd; het is genaamd “Tafereel met vee’ uit het ‘Engelse Landschap’. Adams is nu opgenomen in de Wedgwoodgroep
- Hammersley
De geschiedenis van Hammersley begint reeds in de 17e eeuw als pottenbakkersfamilie. Vermeld wordt, dat in 1697 Cornelius Hammersley tot een groep pottenbakkers behoorde, die plagiaat had gepleegd betreffende het patent op zoutglazuur. Of de firma daar nadeel van ondervonden heeft, is niet bekend, maar in 1802 komt de naam Hammersley opnieuw voor op een lijst van producenten. De huidige Hammersley Company werd in 1873 opgericht door Titus Hammersley. Door de stabiele economie en de toenemende consumptie van thee ontstond er grote vraag naar theeserviezen. Het fraaie Hammersley porselein voldeed prima aan de hoge eisen van de typische Engelse instelling van het thee-uurtje en hiermee vestigde de firma haar reputatie door aan de behoefte van de theedrinkers tegemoet te komen op het gebied van elegante en smaakvolle theeserviezen. Helaas is ook dit verleden tijd: de firma heeft in 1985 haar deuren voorgoed gesloten. Het vingerhoedje is met kleurige bloemen gedecoreerd.
NEDERLAND
Onze vertrouwde, wereldberoemde Porceleine Fles te Delft en de Tigchelaar te Makkum vervaardigen géén porselein maar aardewerk. Toch is er ook een porseleinfabriek die een behoorlijke reputatie hoog te houden heeft: Mosa.
- Mosa
Mosa is een bijna 130 jaar ioud Nederlands bedrijf,dat de helft van de Neder-
landse porseleinmarkt eneen groot gedeelte van West-Europa belevert
met hoofdzakelijk tegels.
Het bedrijf is gevestigd te Maastricht, dat
door de Romeinen ‘Mosae Tracjectum’ werdgenoemd. In 2004 werd de afdeling serviezenondergebracht onder de naam “MaastrichtsPorselein” en Mosa vervaardigt sedertdienalleen nog tegels. Het vingerhoedje is versierdmet het vertrouwde herkenningspunt in ons landschap door de eeuwen heen: een blauwewindmolen.
SPANJE
De Spaanse porseleinindustrie is vrij jong maar uiterst kunstzinnig en van een sublieme schoonheid.
- Lladró
De Spaanse firma Lladró is door drie kunstzinnige broers in 1951 opgericht in de provincie Valencia. Zij begonnen met een primitieve houtoven maar door hun creatieve en kunstzinnige inslag vervaardigden ze kunstwerken van buitengewone schoonheid. Daardoor werd hun bedrijf steeds groter. Tot in het kleinste detail worden de porseleinen beeldjes, die Lladró terecht groot gemaakt hebben, uitgewerkt. De vingerhoed is dan ook versierd met drie figuurtjes in haut-relief, voorstellende drie jonge meisjes temidden van weelderige bloemen. Een meisje begiet de bloemen, eentje houdt een boeket in de arm en een derde, zittend, heeft een bos bloemen op haar schoot. Ook is het merk van Lladró in relief op de vingerhoed te zien. De vingerhoed is van het type “ongeglazuurd”.
VERENIGDE STATEN
Natuurlijk heeft zo’n groot land zijn eigen porseleinindustrie. Franklin Mint koos er destijds twee uit, waaronder hun eigen porseleinproductie.
- Franciscan Ceramics
In 1875 werd er in Lincoln, Californië (USA), vuurvaste klei gevonden. Dit was het begin van de Franciscan Ceramics Inc. Het eerste fijne porselein van Franciscan dateert uit 1942 en is doorzichtig, glasachtig en licht ivoorkleurig. Het charmante en vrolijke bloemmotief op het vingerhoedje staat als de Franciscan Klassieken bekend en stamt uit de 40er jaren. De fantasierijke decoratietechnieken- worden alom bewonderd. De firma is nu een dochter van Wedgwood.
- Franklin Porcelain
In het golvende heuvelland van Pennsylvania (USA) bevindt zich Franklin Porcelain. Onder leiding van de kunstenaar Ronald van Ruyckevelt worden er verzamelaarsobjecten van fraai porselein vervaardigd. Perfectie geldt hier als norm, terwijl vernieuwing wordt aangemoedigd. Franklin Porcelain is leverancier aan gerenommeerde instellingen wereldwijd. Bloemen, een zwaan en een vlinder bevinden zich op de vingerhoed, die kwistig met goud versierd is.
