Auteur : Christina Bertrand USA Uit: Vingerhoednieuws Nr. 41- 2/97
Een veel gestelde vraag, waar niet altijd een bevredigend antwoord op gegeven kan worden. Vooral de vingerhoeden van onedele metalen vormen een probleem voor de leek. Christina Bertrand (USA), kinderarts, is niet alleen een gepassioneerd verzamelaarster van gebruiksvingerhoeden, maar doet daar ook veel onderzoek naar Onlangs publiceerde zij een lijst van verschillende koperlegeringen, die ook voor de vervaardiging van vingerhoeden gebruikt worden.
Legeringen algemeen.
Nadat het ruwe erts gedolven is, wordt het onder zeer hoge temperaturen gesmolten en gezuiverd en vervolgens tijdens de afkoelperiode tot dunne platen gewalst Zelden worden metalen in hun pure vorm gebruikt, maar gelegeerd – gemengd-met andere grondstoffen om zodoende bepaalde eigenschappen in het eindproduct te bereiken. Een voorbeeld door het toevoegen van tin aan koper wordt het smeltpunt verlaagd. Zodat het eindproduct, brons, gemakkelijker te gieten is. Verschillende combinaties van koper met andere metalen zoals lood, zink, tin en ijzer leveren ons o.a. de legeringen brons en messing op , die gaan we eens nader bekijken.
Messing
In de volksmond geel koper, is een legering van koper en zink. Het kopergehalte kan variëren van 55% tot meer dan 95%. Een legering met een hoog kopergehalte is roodachtig van kleur en zacht. Een legering met 55% koper en 45% zink is hard en bros. Om het snijden te vergemakkelijken wordt lood toegevoegd; tin en nikkel verhogen op hun beurt de weerstand tegen erosie en slijtage. Nikkel, dat van oorsprong zilverwit is, maakt het metaal heel licht van kleur, waardoor er een geschikte basis onstaat voor het verzilveren van voorwerpen. Messing is een gemakkelijk te bewerken metaal; het kan gesmeed worden, uitgerold in platen of tot een draad getrokken
Bath metaal
Sommige oude Engelse advertenties vermelden “vingerhoeden van Bath metaal”, Bath metaal is ook een vorm van messing.
Brons
Is de oudst bekende koperlegering en dateert van 3500 jaar voor Chr. Het is een legering van koper en tin in een verhouding van ongeveer 4:1. Om de hardheid en sterkte te verhogen wordt vaak fosfor en/of lood toegevoegd.
Cupro-nikkel
Ook wel genoemd: Coroza zilver. (Cupriet is rood-koper erts). Cupro-nikkel is ontwikkeld rond 1830 en bestaat uit een legering van koper en nikkel. Het is geelachtig en iets dof van kleur.
Hierna volgen nog enkele andere benamingen voor koperachtige legeringen of bewerkingen, waarbij koper gebruikt wordt. Deze benamingen zijn door de jaren heen steeds anders gebruikt en veroorzaakten daardoor veel verwarring
Aurichalcum
Oud-Romaans voor koper; aurea is Latijn voor goudkleurig
Cartridge brass
Koper vermengd met 30% zink, smeedbaar en kan getrokken worden tot dun draad of buis in het verleden zijn vingerhoeden gemaakt van granaathulzen en patronen.
Delta
Deze legering bestaat uit 42% zink, 57% koper, 1% ijzer en fosfor en heeft de spanningssterkte van staal.
Dirigold
Een koper-nikkel-tinlegering in 1914 ontwikkeld door de Zweed Carl Mollin, wiens vennootschap in 1924 verhuisde naar de Ver. Staten. Deze alliage werd op de markt gebracht onder de namen Dirigold, Dirimetal en Dirilyte. Estelle Zalkin heeft indertijd een onderzoek gedaan naar dit metaal en schreef daarover in 1989 in een TCI Bulletin. Voor diegenen die dit bulletin bezitten: Jaargang 6 no 4 blz. 7 en 8. Ze meldt ook een fout in haar boek Zalkins Handbook of Thimbles and Sewing Implements, nl. op pagina 79 en 82 staat dat Dirigold-metaal 10% goud bevat, dit is echter niet correct.
Sivercased en Goldcased
De zijn koperen vingerhoeden met een dun laagje zilver of goud (gewoonlijk afgesleten). Geproduceerd door Charles lles, Engeland.
Goldine
Een legering van koper en zink (geen koper en aluminium); het kant en klare voorwerp wordt gegalvaniseerd om de goudkleur te krijgen. Waarschijnlijk een produkt van de Wieland-Werke. Gebr. Settmacher te Wenen maakte veelvuldig gebruik van Goldine.
Wiegold
Dit is een legering van 87% koper, 11% zink, 1% nikkel en 1% tin. Vermoedelijk een merknaam van de Wieland-Werke.
Latoen
Dit is hard koper waar kanonnen van gegoten werden. Bij opgravingen van de London Wall (oude ommuring van Londen) zijn vingerhoeden van dit materiaal gevonden, die uit de 16e of 17e eeuw stammen.
Muntz metaal
Een legering van 40% zink en 60% koper. Na verhitting is het smeed- en pletbaar kan gehamerd worden tot de gewenste vorm en dikte.
Ormolu Mozaïek
Goud of vuurverguld. Een tot in de eerste helft van de 19e eeuw gebruikte techniek. Een gegoten bronzen voorwerp werd zorgvuldig afgewerkt en dan verguld met een mengsel van goudpoeder en kwik. Door verhitting verdampte het kwik en het goud sloeg neer. Een goedkopere versie was het lakken met goudvernis.
Pinchbeck
Het oorspronkelijke Pinchbeck werd in 1732 ontwikkeld door Christopher Pinchbeck, een succesvol horloge- en klokkenmaker. Deze legering bestaat uit zink, koper en goud. Latere imitaties, alhoewel inferieur, werden ook aangemerkt als Pinchbeck.
Platinoid
Dit is een legering van koper, zink, nikkel en andere elementen.
Prince Rupert’s metal
Waarschijnlijk zo genoemd als eerbetoon aan Prince Rupert. Een metaal dat in de 17e eeuw gebruikt werd voor het maken van vingerhoeden.
Speculum (=spiegel)
Een koper / tin legering, die brilliant schitterend wit is.
Tombak
Een laat 19e eeuwse koper-zink legering. Dit soort vingerhoeden is beschreven in het boek van Gebr. Settmacher, die heel veel vingerhoeden van tombak vervaardigde. Blijkbaar een stevige en niet al te dure legering.
Alpacca (Nikkelzilver-Duits zilver–Argentina zilver-Alaska zilver) Dit zijn allemaal namen voor een zilverkleurige legering van koper, nikkel en zink; een legering, die vanwege zijn lichte kleur een heel goede basis vormt voor het electroly tisch aanbrengen van zilver en goud op voorwerpen (voorbeeld: verzilverd bestek). Vanaf ongeveer 1830 komt deze legering voor.
Vertaling: Willy Swart
Meer over dit onderwerp vind je hier